برنامه «شوکران» که مطمئنا اکثر خوانندگان ما با آن آشنایی دارند و یا حداقل نام آن را شنیده اند دوشنبه شب ها از شبکه چهار سیما پخش میشود. در این برنامه شخصیت‌هاى تراز اول فکرى و فرهنگى و دینی کشور حضور دارند که پیرامون داغ‌ترین مباحثات عرصه فرهنگ، سیاست و مذهب به بحث مى‌پردازند. چند هفته پیش دکتر حمید پارسانیا، مهمان برنامه شوکران بودند. حجت الاسلام والمسلمین دکتر پارسانیا متفکر و نظریه پرداز فلسفه علوم اجتماعى و رئیس سابق دانشگاه باقرالعلوم هستند. بحث جالبی در این برنامه مطرح شد که مناسب دیدیم ما نیز به نوبه خود به آن بپردازیم.
در اصل سوال این است که جدا از شکاف های اجتماعی که در آن برنامه در موردش بحث و گفتگو شد، تا چه حد جای خالی علمایی مانند آیت الله مرتضی مطهری و آیت الله محمد بهشتی حس میشود و چرا با گذشت چهل سال از پیروزی انقلاب، حوزه علمیه و سیستم سیاسی-اجتماعی نتوانسته چنین دانشمندانی را به جامعه معرفی کند؟ طبیعتا بزرگانی که نامبرده شدند نیازی به معرفی ندارند و چه بسا بدون اندیشه های اجتماعی و سیاسی و فلسفی این بزرگان و از خودگذشتگی هایشان در کنار رهبری امام خمینی (ره)، پیروزی انقلاب روند دیگری را پی می گرفت.
دکتر پارسانیا در حالی که پاسخ کاملی برای این سوال نداشتند عنوان کردند که با پیروزی انقلاب اسلامی نیازهای جدیدی در سطح سیستم سیاسی و اجتماعی کشور بوجود آمد که حوزه علمیه باید پاسخگوی آن میبود اما بدلیل محدودیت ها از نظر تعداد طلبه ها و حوزه ها، این امکان در سال های آغازین انقلاب وجود نداشت. ولی واقعیت این است که نظام منابع خوبی در اختیار حوز ه قرار داده و این منابع می توانست همراستا با نیازها باشد. البته شاید این موضوع که استعدادهای حوزه به سراغ کارهای اجرایی رفته اند ضربه ای به توان عملی حوزه زده باشد. همانطور که آیت الله جوادی آملی فرمودند «اگر می خواهیم حوزه علمیه موفقی داشته باشیم باید جلوی خروج استعدادهای درخشان را از حوزه و اشتغال آنها به مشاغل غیر علمی را بگیرید». این به معنا نیست که روحانیون در دیگر زمینه ها وارد نشوند ولی به هر حال نمی توان این واقعیت را منکر شد که فعالیت حوزویان در دیگر عرصه تا حدودی از شکل گیری و تقویت استعدادهایی مانند مطهری ها و بهشتی ها جلوگیری میکند.
سوالی که شاید باید پرسیده شود این است اگر انتظار پرورش علمایی مانند آیت الله بهشتی و آیت الله مطهری و امثالهم را از حوزه علمیه نداشته باشیم، پس تربیت چنین متفکرانی بعهده کدام نهاد خواه بود؟ در اینجا مسئله سبک سنگین کردن منافع و مضار حضور فارغ التحصیلان حوزه در پست های اجرایی است. هر چند حضور روحانیون در برخی از مناصب ضروری به نظر می رسد ولی نباید از مشکلاتی که هجرت نبوغ حوزه به کارهای غیر عملی ایجاد می کند غافل بود.
مسئله تصادم افکار و لزوم احترام به تنوع فکری در چهارچوب های پذیرفته شده نظام را نیز نباید نادیده گرفت. متاسفانه خشک اندیشی و برخورد جزمی با اندیشه ها و سلیقه های فکری و کلامی موضوعی است که از دیرباز حوزه با آن درگیر بوده است. ده ها پیش از پیروزی انقلاب، حتی شخص حضرت امام از این برخوردهای جزمی در امان نبودند. این موضوع متاسفانه در سالهای اخیر به اشکال دیگری باز تولید شده و مانع مهمی بر سر خلاقیت حوزه و ظهور علمایی همچون شهید مطهری شده. نباید فراموش کنیم که استاد مطهری درک عمیق خود از سنت غنی نبوی و شیعی را در آوردگاه اندیشه های مختلف پخته کرد. آیا اگر این تقابل افکار نبود، ما از اثر بزرگی همچون «اصول فلسفه و روش رئالیسم» بهره مند می شدیم؟ در همان زمان هم بسیاری از صاحب نظران حوزه با رویکرد استاد مطهری مخالف بودند ولی همین مخالفت ها باعث آب دیده تر شدن افکار متفکر شهید شد.
امروزه حوزه باید با افکار جدید و افکار روشنفکران دینی به روز مثل شهید مطهری، دکتر بهشتی، و امثال آنها رو به پیشرفت برود.» این را باید جدی گرفت انشاالله سنت فکریی که امام خمینی (ره) در حوزه بنا نهادند و با مجاهدت های شاگران ایشان ادامه پیدا کرد، به دست نسل جدید روحانیون زنده بماند و شاهد ظهوری علمایی باشیم که چراغ راه ملت و نظام را در پیچ و خم های فکری آینده باشند.
تجاهل العارفین می فرمایید! اگر اکنون بهشتی ها و مطهری ها شهید نشده بودند چه وضعیتی می داشتند؟ مطالعه دقیق آثار شهید بهشتی نشانگر میزان فوق العاده بالای تساهل ایشان در قابل افکار متفاوت است. آیا ما در این زمان اینگونه اندیشه را بر می تابیم؟ متاسفانه در حوزه خطوط قرمز فکری تنگ تر و تنگ تر شد و فضای نقادی و تحقیق بسته تر و بسته تر. عده ای با سوء استفاده از بیانات رهبری سعی در خفه کردن صداهایی دارند که نگرانی جز پیگیری راه امام و حفظ و صیانت واقعی از مقام رهبری ندارند. خوشبختانه به برکت دستاوردهای انقلاب و تحولاتی که در سال های اخیر در حوزه فن آوری اطلاعات داشتیم امکان دسترسی طلاب به کتب و متون غنی به زبان های مختلف وجود دارد و بدنه اصلی نهاد حوزه هم از زنده ماندن روحیه بحث و تحلیل و تحقیق حمایت میکنند. به همین علت شخص بنده واقعا نگران آینده روحانیت و تربیت مطهری ها وبهشتی ها نیستم. ولی در کوتاه مدت و میان مدت البته نگرانی هایی از سوی تنگ نظران وجود دارد.