رویش‌ها یا ریزش‌های جمهوریّت و اسلامیّت در نظام جمهوری اسلامی

هفته گذشته، درمصاحبه‌ای، آیت الله محسن اراکی به موضوع تعیین رهبر آینده جمهوری اسلامی ایران پرداختند. ایشان به کمیسیون ویژه‌ای اشاره کردند که وظیفه‌اش این است که تمامی کسانی که در معرض واجدیت شرایط رهبری باشند را شناسایی کند و یک لیستی از آن‌ها تهیه کند. وی افزود: این افراد به طور خیلی سرّی و محرمانه، اسم‌شان ثبت خواهد شد. ایشان تصریح کرد که چنین لیستی الان وجود دارد اما تعداد افراد این لیست در حال حاضر مشخص نیست چون مسأله به نقل از ایشان صد در صد محرمانه است و فقط سه نفر این اسامی را نزد خود نگه می‌دارند و لیست اسامی از دایره این کمیسیون سه نفره خارج نمی‌شود.

نکته قابل توجهی که ایشان به آن اشاره کردند دلیل محرمانه نگه داشتن این اطلاعات و یا حتی سخنرانی‌های پیش از دستور مجلس خبرگان است. آیت الله محسنی اراکی در مورد سخنرانی‌های پیش از دستور گفتند:‌ گفت‌وگوها در مجلس خبرگان به لحاظ حسّاسیّت‌هایی که دارد و تنش‌هایی که ممکن است در جامعه به‌وجود بیاورد، این گفت‌وگوها و سخنرانی‌ها و اظهارنظرها و همه آنچه گفت‌وگو می‌شود محرمانه است. ایشان در مورد «صد در صد محرمانه» نگه داشتن لیست افراد واجد شرایط رهبری برای آینده نیز گفتند: «با توجه به تجربه ناموفقی هم که در گذشته از مسئله اعلام قائم مقام رهبری بوجود آمده، این تصمیم گرفته شده است.»

سایت مردم و روحانیت سؤالات زیادی از خوانندگان خود دریافت کرده است که چرا مردم که به گفته رهبر کبیر انقلاب امام خمینی (ره) «ولی‌نعمت ما هستند» در این مقطع حساس و در این مورد حساس که روند تعیین رهبری برای آینده نظام و ایران است، محرم نیستند. اینجاست که باز موضوع جمهوریّت و اسلامیّت مطرح می‌شود. مراد ما تفکیک این دو موضوع و تکرار مباحثات گذشته نیست اما سؤالی که خوانندگان سایت مطرح کرده‌اند جای تفکر و تأمل دارد.

چندین سال است که در محافل متعدد و در میان مردم، مفاهیم جمهوریّت و اسلامیّت چنانچه در ترکیب و تعریف نظام به عنوان جمهوری اسلامی از آن یاد می شود، مورد بازبینی و مباحثه قرار گرفته است. وقتی صحبت از مردم‌سالاری به میان می‌آید،‌ پاسخ متداول برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و مجلس است. وقتی صحبت از اسلامیّت به میان می‌آید، بحث التزام و پیروی از ولی‌فقیه مطرح می‌شود تا حدی که این موضوع تقدّسی پیدا می‌کند و راه تبادل آزاد افکار و عقاید را مسدود می سازد.

وقتی بسیاری از مردم و حتی مسئولین از مخاطرات کاهش اعتماد عمومی سخن می‌گویند و تأکید می‌کنند که باید این اعتماد، بازسازی شود،‌ آیا جمهوریّت ما زیر سؤال رفته است یا اسلامیّت ما؟ ذکر این نکته لازم است که رهبر معظم انقلاب حدود دو دهه پیش که این مباحثات جنبه متفاوتی به خود گرفته بود،‌ تأکید کردند که «جمهوری اسلامی کلمه‌ای مرکب نیست، این کلمه بسیط است. جمهوری اسلامی یکپارچه است. تبیین این دو با هم یعنی حق انتخاب مردم در چارچوب اسلام.» ما چقدر به «کلمه بسیط جمهوری اسلامی» نزدیکیم و چقدر از آن دور؟ امام راحل فرموده بودند «جمهوری اسلامی،‌ نه یک کلمه زیادتر و نه یک کلمه کمتر» ولی امروز و در بحث تعیین رهبری آینده مردمی که طی رفراندوم ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ نظامی که امام خمینی (ره) مشروعیت آن را از آنان طلبید،‌ کجای این معادله قرار می‌گیرند؟ امام راحل پس از آن رفراندوم تاریخی مجلس قانون اساسی تشکیل داد و قانون اساسی را به رأی مردم گذاشت و با انتخاب رئیس جمهور و مجلس پایه حکومتی از جنس و رأی مردم نهاده شد.

اگر از دعواهای ایدئولوژیک در مورد دو مفهوم جمهوریّت (مردم‌سالاری) و اسلامیّت (خداسالاری) دوری کنیم و راه میانه را برگزینیم و بین این دو مفهوم بر اساس اظهارات بسیاری از مراجع عظام، آشتی ایجاد کنیم و بپذیریم که جمهوریّت،‌ شکل و قالب حکومت و اسلامیّت،‌ ماهیّت نظام سیاسی است،‌ هنوز باید پاسخگو باشیم که وزنه کدام سنگین‌تر شده است. آیا بنا به مصالحی که مردم نباید از آن آگاه باشند و به قیمت تضعیف رکن جمهوریّت می‌کوشیم تا اسلامیّت نظام را صیانت کنیم؟ آیا با تداوم این مسیر حتی اگر مشروعیت نظام را الهی فرض کنیم و نه برخاسته از مردم،‌ ارکان و نهادهای مردمی انقلاب یعنی نهاد مجلس شورای اسلامی،‌ ریاست جمهوری و حتی مجلس خبرگان رهبری را تضعیف نمی کنیم؟

این مقوله را در همینجا با ذکری از روایت رهبری که در سالگرد انتخاب حضرت آیت الله خامنه‌ای در ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ به عنوان رهبر جمهوری اسلامی، به پایان می‌بریم. آقای سیّد یاسر جبرائیلی،‌ نویسنده این کتاب،‌ در سه فصل به موضوع انتخاب رهبری پرداخته: رسمیّت یافتن ولایت فقیه در قانون اساسی، ماجرای آقای منتظری و انتخاب حضرت آقا در سال ۶۸.

آقای جبرائیلی در مصاحبه خود می‌گوید: هم انتخاب حضرت آقا، هم ماجرای آقای منتظری و هم انتخاب حضرت امام از یک الگوی مشخصی تبعیت می‌کند. این الگو عبارت است از عالی‌ترین تجلّی مناسبات اسلامیّت و جمهوریّت در انتخاب ولی فقیه. یعنی در فرآیند انتخاب ولی فقیه شما عالی‌ترین مناسبات جمهوریّت و اسلامیّت نظام را می‌بینید. هم اسلامیّت در حدّ اعلایش که در مجتهد جامع الشرایط تجلی می‌یابد، و هم جمهوریّت که اراده‌ی مردم هست، از طریق مجلس خبرگان که منتخب مردم هستند، تجلّی پیدا می‌کند.

به اعتقاد همکاران ما در سایت مردم و روحانیت و با توجه به نتایج نظرسنجی‌های انجام شده،‌ مناسب است تا برای احیای اعتماد عمومی و ایجاد سرمایه اجتماعی برای نظام،‌ مردم از نزدیک و به شکلی شفاف در جریان گفت‌و‌گو‌های مجلس خبرگان قرار بگیرند و ولی نعمتان نظام که همان مردم باشند بتوانند در نظامی ولایی که با آن بیعت کرده‌اند در جریان روند انتخاب رهبری آینده نظام باشند.